[Danh pháp] Eriador, Rhovanion & beyond

[Một phần Danh pháp trong Chúa tể những chiếc Nhẫn của J.R.R. Tolkien.]

Middle-earth. Không phải là một mảnh đất, hay thế giới, hay “hành tinh” đặc biệt, như người ta vẫn quá thường cho là thế, dù trong phi lộ, văn bản và các phụ lục đã nói rõ rằng câu chuyện này diễn ra trên trái đất này, dưới những tầng trời nói chung vẫn y nguyên như bây giờ ta thấy. Nghĩa của chữ này là “những vùng đất có Con Người [và Elf] sinh sống”, theo hình dung là nằm giữa Western Sea và giữa biển ở Far East (ở phía Tây chỉ được biết đến qua lời đồn). Middle-earth là biến thể hiện đại từ middel-erde trung đại, từ middan-geard tiếng Anh Cổ (xem Isengard). Các bản Hà Lan và Thụy Điển đều làm đúng, dùng tên gọi thần thoại cũ đã đồng hóa vào ngôn ngữ hiện đại: Hà Lan Midden-aarde, Thụy Điển Midgård.

Tiếng Việt: Trung Địa.

Advertisement

Trang: 1 2 3 4

[Danh pháp] Elf, Ent và các loài khác

[Một phần Danh pháp trong Chúa tể những chiếc Nhẫn của J.R.R. Tolkien.]

Elf

Elder Kindred, Elder Race, Elder People. Dịch. Nếu ngôn ngữ dịch có hai dạng so sánh của old thì chọn dạng cổ hơn. (Trong tiếng Anh dạng cổ hơn elder hàm nghĩa cả hơn về tuổi tác và quan hệ họ hàng).

Sự tương tự giữa Eldar, dạng số nhiều của Elda, Elf phương Tây, với Elder chỉ là tình cờ. Tên gọi Elda, “Elf”, đã được đặt ra từ lâu trước khi viết Chúa tể những chiếc Nhẫn. Không cần cố gắng bắt chước sự tương tự này, vì không có ích mà cũng không quan trọng. So sánh Elder Days, hàm ý một thời đại cổ xưa hơn nữa trong lịch sử những người thuộc cùng dòng dõi đó, nghĩa là trong thời các tổ tiên xa xưa của họ.

Tiếng Việt: Lớp Cựu Niên, Cựu  Tộc

Trang: 1 2 3 4 5

[Danh pháp] Địa danh quanh Shire & Bree

[Một phần Danh pháp trong Chúa tể những chiếc Nhẫn của J.R.R. Tolkien.]

Shire

Shire. Một khu có tổ chức, có một “county-town [thị trấn thủ phủ của hạt]” (so sánh Phi lộ, tập 1 trang 11). (Với Shire nơi các Hobbit sống, thủ phủ này là Michel Delving). Chữ này vẫn thông dụng trong tiếng Anh hiện đại, tức là thuộc vào Ngôn Ngữ Chung trong truyện, nên dịch ý.

Shire, tiếng Anh Cổ là scír, có vẻ từ rất sớm đã thay thế từ German cổ có nghĩa “district [quận]”, mà dạng xưa nhất là gawi tiếng Goth, nay còn lại trong tiếng Hà Lan gouw, tiếng Đức Gau. (Trong tiếng Anh, vì bị nhược hóa thành gē (phát âm là yē), từ này chỉ còn lại trong vài địa danh xưa mà nổi tiếng nhất là Surrey (từ Suðer-ge), “quận phía Nam”.) Từ này sẽ là từ tương đương gần nhất, cả về sắc thái cổ, cả về ý nghĩa chung so với Shire trong truyện. Bản Hà Lan dùng Gouw; Gau trong tiếng Đức tôi thấy có vẻ phù hợp, trừ phi việc gần đây bị dùng trong tái tổ chức vùng dưới chế độ Hitler đã bóp méo chữ vốn rất xưa này. Trong các ngôn ngữ Scandinavia (không có từ cùng gốc), cần dùng một từ khác (xưa càng tốt) mang nghĩa “district” hoặc “province” [tỉnh]. Bản Thụy Điển dùng Fylki (thấy rõ là mượn từ tiếng Bắc Âu Cổ, đặc biệt là Na Uy fylki, tức là “district, province”). Thực tế tôi đang nghĩ đến từ sýsla trong tiếng Bắc Âu Cổ và Iceland hiện đại (tiếng Thụy Điển syssla, Đan Mạch syssel, giờ đã lỗi thời ở nét nghĩa amt nhưng vẫn còn gặp trong địa danh) khi viết rằng tên thật chưa dịch của Shire là Súza (Phụ lục F); sau đây còn nói (Phi lộ, trang 6 tập I) rằng đặt tên đó vì đây “là một quận buôn bán được tổ chức đâu ra đấy”.

Tiếng Việt: Quận.

Trang: 1 2 3 4 5

[Danh pháp] Hobbit; các chi, họ và tên riêng

[Một phần Danh pháp trong Chúa tể những chiếc Nhẫn của J.R.R. Tolkien.]

Hobbit

Hobbit. Không dịch, vì tên này được coi là không còn có nghĩa nhận ra được ở Shire, cũng không phải phái sinh từ Ngôn Ngữ Chung (là tiếng Anh, hoặc ngôn ngữ dịch).

Tiếng Việt: Hobbit.

Halfling. Tên của Hobbit trong Ngôn Ngữ Chung. Đây không phải một từ tiếng Anh tồn tại trong thực tế, nhưng cũng có thể là thế (nghĩa là được cấu tạo đúng nguyên tắc, dùng một hậu tố phù hợp). Ý từ này là chỉ “một người kích cỡ bằng nửa người thường”. Dịch bằng một từ tạo mới tương tự, dùng chữ “nửa” trong ngôn ngữ dịch. Bản Hà Lan để Halfling (có thể coi là phái sinh từ half và hiểu được, dù cũng như tiếng Anh, chữ này không tồn tại trong tiếng Hà Lan).

Tiếng Việt: Người Tí Hon.

Trang: 1 2 3 4 5 6

Danh mục đối chiếu “Đoàn hộ Nhẫn”

Danh mục đối chiếu Việt-Anh tập 1 & các bản đồ. Ở đây tập trung vào tên người và địa danh; để bớt cồng kềnh, những cụm từ có thể dịch ngược đơn giản như “City of the Trees” – “Thành Phố Cây” sẽ không liệt kê ở đây.

Nếu bạn thấy từ/cụm từ nào cần đưa vào thêm, hãy để lại comment. Nếu bạn băn khoăn “tại sao”, khuyên bạn nên đọc Chỉ dẫn tên riêng của Tolkien. Nếu bạn băn khoăn “có nghĩa là gì”, có lẽ trước hết nên check trong các từ điển Việt-Việt.

[Update: Danh mục đối chiếu hoàn chỉnh cho cả ba tập]

		Tiếng Việt	Tiếng Anh
A-Â
		Á Tiên	Halfelf
		Ác Hồn đồi Mộ Đá	Barrow-wight(s)
		Anh Đào Vàng	Goldberry
	rừng	Âm U	Mirkwood
		Ấp Hươu	Bucklebury
		Ấp Mới	Newbury
		Ấp Tuck	Tuckborough