[Trích] Q.1 – C.1 – Một bữa tiệc từ lâu trông đợi
by Nguyễn An Lý
Trích Đoàn hộ Nhẫn, Nguyễn Thị Thu Yến – Đặng Trần Việt dịch, Nhã Nam/NXB Văn học, 2013
[Mượn Nhã Nam một chương trích lên đây, coi như miếng trầu đầu chuyện nhé – An Lý]
Trích đoạn khác: Chiếc Nhẫn lên đường Nam tiến | Cây Râu | Minas Tirith
Dạo ông Bilbo Bao Gai sống ở Đáy Bao tuyên bố mình sẽ sớm tổ chức sinh nhật lần thứ mười một chục mốt bằng một bữa tiệc đặc biệt tráng lệ, quả tình ở Hobbit Thôn có khối lời xì xào bàn tán và kích động.
Bilbo rất giàu, rất kỳ quặc, đã là kỳ quan của Quận trong sáu mươi năm, kể từ lần biến mất đáng nhớ và cú trở về chẳng ai ngờ của ông. Của cải ông mang về từ những chuyến du hành giờ đã trở thành huyền thoại địa phương, và dân chúng tin, bất kể đám người già có định nói gì, là Quả Đồi khúc Đáy Bao đầy những đường hầm lèn chặt của báu. Và nếu như thế vẫn còn chưa đủ tiếng tăm thì cũng còn đó vẻ cường tráng lâu dài của ông để mà kinh ngạc. Thời gian trôi qua, nhưng thời gian dường như chẳng để lại dấu vết nơi ông Bao Gai. Ở tuổi chín mươi ông vẫn như ở tuổi năm mươi. Ở tuổi chín mươi chín họ bắt đầu bảo rằng ông duy trì thể lực tốt; nhưng chính ra không thay đổi mới là cách diễn đạt gần sát sự thực. Có vài người lắc đầu, nghĩ thế này quá đủ đầy, khó là một sự tốt cho được; có vẻ trời ăn ở bất công mới đi ban cho ai đó tuổi xuân (hình như) bất tận cùng với của cải (nghe đồn) không đếm xuể.
“Rồi sẽ phải trả giá thôi,” họ nói. ”Thật thiếu tự nhiên, rắc rối rồi sẽ nảy ra mà xem!”
*
Nhưng đến giờ rắc rối vẫn chưa thấy nảy ra; và vì ông Bao Gai vốn hào phóng tiền của, phần lớn dân chúng sẵn sàng tha thứ cho tính khí kỳ quặc cùng của nả dư thừa của ông. Ông duy trì quan hệ thăm viếng với họ hàng (cố nhiên trừ nhà Xắc Vải-Bao Gai), và ông có rất nhiều người ngưỡng mộ tận tụy thuộc các gia đình Hobbit nghèo kém phần quan trọng. Nhưng ông không có bạn hữu thân tình, mãi cho đến khi một vài người họ hàng non trẻ của ông bắt đầu trưởng thành.
Lớn nhất trong số này, cũng là cháu cưng nhất của ông Bilbo, là cậu Frodo Bao Gai trẻ tuổi. Hồi Bilbo chín mươi chín ông nhận Frodo làm người thừa kế, và đem cậu về sống ở Đáy Bao, khiến những hy vọng của nhà Xắc Vải-Bao Gai cuối cùng cũng tiêu tan. Bilbo và Frodo ngẫu nhiên có cùng ngày sinh, ngày 22 tháng Chín. “Cháu nên đến sống ở đây, cháu yêu Frodo ạ,” một hôm Bilbo nói; “và rồi chúng ta có thể thoải mái tổ chức các bữa tiệc sinh nhật chung cùng nhau.” Ở thời điểm đó Frodo vẫn còn ở cái lứa tuổi lửng lơ, như người Hobbit vẫn gọi những năm hai mươi vô sự trẻ con chưa qua và tuổi trưởng thành ba mươi ba hãy còn chưa tới.
[Xem tiếp trang sau]
Nhẫn 2013 
Mình thấy bản dịch rất tốt, nhưng có một số chỗ mình thấy không hợp lí khi ở trang 27 dòng thứ 2 có câu là: “…số dzách”, nó không phù hợp với thể loại truyện nhự vậy lắm. Dùng “số một” có lẽ hay hơn.
ThíchThích
mình không hiểu là dịch “eleventy-first” thành “mười một chục mốt” thì tốt ở chỗ nào?
ThíchThích
Bạn Trường Giang: bạn có suggestion gì khác không?
ThíchThích
Hi chị (anh?) An Lý,
Trước tiên em nói luôn là em không có kinh nghiệm gì về dịch thuật. Em đã đọc The Hobbit & The Lord of the Rings bản tiếng Anh, bản dịch The Hobbit & The Fellowship of the Ring của Nguyễn Nam, và cuối cùng là chương 1 Đoàn hộ nhẫn của Nhã Nam.
Em không phải học sinh chuyên Anh ngữ, và cũng không có English Literature major. Em comment với tư cách là người (thích) đọc thôi.
Với bản dịch của Nhã Nam, em có ý kiến thế này:
Không bàn tới việc dịch tên riêng và tên địa danh ra tiếng Việt (hoàn toàn KHÁC với việc phiên âm, mà trong bài ‘Lý trí và tình cảm’ chị Tâm Thủy đã gộp chung lại), thì đoạn dịch này đọc rất lủng củng, thật sự có nhiều câu đọc có cảm giác rất gượng, nói thẳng ra là cứ như dịch bằng Google Translate (sorry if it offends you.)
Theo ý kiến của em, dù là người chưa từng biết qua truyện hay phim LoTR, đọc bản dịch này sẽ vẫn thấy rất khó trôi.
Còn về “eleventy-first”, theo em vẫn nên dịch ra rõ ràng là “thứ một trăm mười một”. Thứ nhất trong tiếng Anh có nhiều cách gọi khác nhau mà trong tiếng Việt không có:
Ví dụ 2300 có thể là “twenty-three hundred” hoặc “two thousand three hundred”, nhưng tiếng Việt thì nó là “hai ngàn ba trăm” (or “hai ngàn ba” for short.) Không ai đọc là hai mươi ba trăm cả.
Tương tự vậy em không nghĩ có ai gọi 111 là “mười một chục mốt” cả. Theo ý em là nghe rất “khoai”. Ngay câu đầu tiên của truyện đã vậy thì rất mất cảm tình.
Nguyên văn đoạn 1 em sẽ dịch thế này:
“When Mr. Bilbo Baggins of Bag End announced that he would shortly be celebrating his eleventy-first birthday with a party of special magnificence, there was so much talk and excitement in Hobbiton.”
“Khi ông Bilbo Baggins ở Bag End tuyên bố sẽ sớm ăn mừng sinh nhật thứ một trăm mười một của mình bằng một bữa tiệc đặc biệt linh đình, đã có rất nhiều bàn tán sôi nổi ở xứ Hobbiton.”
Dịch không chuẩn lắm, vì danh từ “excitement” bị đổi thành tính từ “sôi nổi”. Không biết vậy có vi phạm nguyên tắc dịch thuật nào không, nhưng em thấy xuôi tai hơn.
Just my two cents,
Cheers!
ThíchThích
Thanks Trường Giang đã phân tích tỉ mỉ, như vậy tốt hơn nhiều so với chỉ hỏi “dịch như vậy thì tốt ở chỗ nào”. Ở đây comment không hỏi bằng cấp, chỉ cần ý kiến cụ thể, lập luận xác đáng và dẫn chứng thuyết phục thôi :-)
Mình đã chuyển ý kiến của bạn cho dịch giả, chị ấy trả lời thế này nhé:
“Eleventy-first cũng là 111. Nhưng eleventy-first/one là cách dùng đặc biệt của Tolkien, xuất phát từ từ Cổ Anh ngữ (http://en.wiktionary.org/wiki/eleventy), và có ý vị hài hước. Chứ không phải cách dùng phổ biến.
Cấu trúc eleventy mô phỏng twenty, thirty… ninety. Vì thế dịch giả cũng mô phỏng cấu trúc “hai chục, ba chục…” trong tiếng Việt, cùng chữ “mốt” chỉ “một” trong số đếm, để tạo ra chữ “mười một chục mốt”. Dịch giả thiết nghĩ đây là cách dịch giữ được ý đồ tác giả, miêu tả tộc người Hobbit ngộ nghĩnh, quê mùa có những cách nói “chẳng giống ai” (như gọi 144 là “1 gross”), và tương đương sáng tạo hợp lý trong tiếng Việt theo nhận định của dịch giả và ban biên tập.
Dĩ nhiên không có sự chuyển đổi nào là hoàn hảo, chuyển ngữ cũng vậy. Cảm ơn ý kiến trao đổi của bạn.”
Như vậy có lẽ sự khác nhau chủ yếu giữa bản dịch (cố gắng hài hước, edgy) của dịch giả và phần dịch (cũng rất hay và chỉn chu) của bạn là ở cảm nhận về ý đồ tác giả thôi đúng không.
Còn các phê bình khác của bạn cũng chung chung quá, nên mình cũng không biết đáp lại thế nào. Nhưng dịch bằng Google Translate thì chắc là không phải đâu, vì mình vừa thử cho chạy qua GT, và kết quả thế này cơ:
“Khi ông Bilbo Baggins End Bag thông báo rằng ông sẽ sớm được ăn mừng eleventy sinh nhật đầu tiên của mình với một bữa tiệc đặc biệt với sự lộng lẫy, có rất nhiều nói chuyện và hứng thú ở Hobbiton.” :-)
Rất vui vì bạn đã quan tâm và đọc kỹ blog Nhẫn. Hy vọng còn tiếp tục được nghe những góp ý (cụ thể) của bạn!
Cheers.
ThíchThích
Thanks bạn góp ý, mình sẽ chuyển ý kiến đến dịch giả. Bạn có thể nói rõ thêm ý mình không, như bạn thấy “thể loại truyện này” là sao, và phù hợp hơn thì nên thế nào về tổng thể? Ví dụ có người sẽ thấy “số dzách” hay “số một” đều mang tính đùa cợt như nhau, chẳng hạn.
ThíchThích
Vì mình nghĩ từ “số dzách” nó mang văn phong hiện đại hơn, và hầu như được sử dụng ở miền Nam còn miền Bắc không phổ biến lắm.
ThíchThích